Eeuwige rust
In november, de maand van Allerzielen, klinken in kerken en concertzalen talloze requiems. Jos Vermunt, dirigent van de Residentie Bach Ensembles, heeft er in zijn loopbaan al de nodige uitgevoerd. ‘Je gaat er een emotionele band mee aan.’
Tot zijn pensionering eind vorig jaar was Jos Vermunt hoofddocent koordirectie aan de conservatoria van Den Haag en Amsterdam. ‘De vroegste vorm van westerse muziek was gregoriaanse muziek’, vertelt hij. ‘Er was ook in die tijd behoefte om te zingen, bijvoorbeeld bij uitvaartmissen. Een requiem wordt altijd gezongen, zonder tekst is een requiem ondenkbaar. De muziekgeschiedenis ontwikkelde zich naar meerstemmigheid. In de Barok komt er dan een orkest bij. In de periode van de Romantiek wordt dat nog groter met veel emoties, ze pakken dan helemaal uit. Maar ook bij moderne componisten is een requiem nog steeds bedoeld om het afscheid van het aardse leven te verklanken, ook nadat de kerk steeds meer afgesplitst raakte van de samenleving. Er zijn grote composities gemaakt die niet meer bedoeld zijn om in een kerk bij een afscheid uit te voeren. Een voorbeeld daarvan is het War Requiem van Britten, een fantastisch stuk over twee soldaten die elkaar in het hiernamaals tegenkomen nadat ze elkaar vermoord hebben, en dan denken: hoe kan ik jou vermoord hebben?’
Gewetensvraag
Wat is voor Vermunt het mooiste requiem? ‘Er zijn er zoveel die ik nog niet ken, maar van de requiems die ik wel ken of uitgevoerd heb… Tja, het is een gewetensvraag en eigenlijk een onmogelijke. Je houdt van alles wat je uitvoert, anders voer je het niet uit. Je gaat daar een emotionele band mee aan, legt je ziel en zaligheid erin en voor mij geldt dan dat het op dát moment het mooiste requiem is. Je studeert het, kent alle noten, je kent de componist. Het is net als wat een acteur doet; die kruipt in de huid van een personage en wordt op dat moment ook dat personage.
‘We moeten
vooral gezond
en rimpelloos leven’
We doen al jaren de Allerzielenconcerten in de Kloosterkerk. De kerk is een verzamelplek van mensen die een druk leven vol activiteiten hebben. Door te luisteren naar de muziek vinden zij daar een bepaalde rust. Het gaat om de emotie die daarmee te maken heeft; het afscheid en de breekbaarheid van het leven, in plaats van de maakbaarheid. De dood is tegenwoordig bijna een taboe. We moeten vooral gezond en rimpelloos leven, terwijl er in de oorspronkelijke christelijke traditie anders naar werd gekeken. Daar begon het eeuwige leven pas ná de dood. Het requiem heeft ook een seculiere functie. Het kan verbindend zijn om met elkaar stil te staan bij de mensen die ons zijn ontvallen of bij onze eigen sterfelijkheid ⎯ niet vanuit een religieuze, maar vanuit een menselijke, emotionele optiek. Wij proberen met die concerten een moment aan te bieden om samen stil te staan bij de dood.’
Jolly van der Velden
Van oorsprong is een requiem een katholieke mis bij een uitvaart, opgedragen aan de overledene. Later werd de benaming ook gebruikt voor een muziekstuk dat de eindigheid van het aardse leven weergeeft. Duizenden componisten zijn door dit thema geïnspireerd en hebben requiems geschreven.